“Participatiesamenleving” is uitgeroepen tot het nieuwe woord van 2013. Daarmee is het een begrip geworden in de samenleving. Aan de uitvoering van de veranderingen (transities) zitten vele kanten, waarbij het draait om de wijze waarop de inzet van vrijwilligers/burgers kan worden gestimuleerd. Het ziet er naar uit dat 2014 een ontwikkelingsjaar wordt waarin we moeten streven om de crisis te doen keren. Op 1 januari 2015 moet het zo ver zijn, en gaan gemeenten van start met de Participatiewet, de jeugdzorg en de begeleiding & persoonlijke verzorging.
Mensen kijken niet langer hulpeloos naar de overheid, maar beoordelen kritisch het werk en de uitgaven! In tijden van crisis groeperen burgers zich en nemen ze – vanuit een ‘doe-het-zelf’-houding – zelf initiatief om de wereld om hen heen te verbeteren. Vaak ontstaat het initiatief vanuit een langslepend probleem, en wordt het getriggerd door een specifieke gebeurtenis. De burger is bereid om zelf zaken op te pakken en verantwoordelijkheid te nemen. Burger-participatie zal dan ook steeds vaker worden ingezet om via duurzame samenwerkingsverbanden met veel vrijwilligers sneller en goedkoper gemeenschappelijke doelen te bereiken.
Burgerparticipatie biedt mogelijkheden om beter aan te sluiten bij vragen en wensen van de burgers. Ze nemen het heft in eigenhanden, en zetten zich in om nieuwe faciliteiten te realiseren in hun omgeving, of juist om bepaalde nadelige evoluties tegen te gaan. Per wijk of groep zal het enthousiasme en de participatiegraad anders zijn, waardoor verschillen kunnen ontstaan. Een actieve wijk heeft zo misschien een extra speeltuin of een beter onderhouden groenvoorziening dan de omliggende wijken. Samenhorigheid en inzet zijn dus belangrijke drijfveren om als wijk een verschil te kunnen maken.
Gemeenten rekenen op actieve burgers en vrijwilligers om een actieve rol te spelen in het publieke domein, maar de burgers verwachten op hun beurt ook wat terug. Tweerichtingsverkeer speelt bij burgerparticipatie een belangrijke rol. Burgers onderhouden bijvoorbeeld het groen, maar de gemeente zorgt voor de aanschaf van gereedschap en faciliteert afvalverwerking. Zo zullen de taken van gemeenten in de toekomst meer focussen op coördinatie en ondersteuning dan op uitvoering.
Succesvolle burgerinitiatieven
In een burgerinitiatief worden de krachten en talenten van burgers ingezet voor het realiseren van veranderingen in de lokale samenleving, zoals het verbeteren van de leefbaarheid, het vernieuwen van het zorg- en welzijnsaanbod, en het betrekken van mensen met een beperking.
Voorbeelden:
- Bewoners zetten zich in voor de exploitatie van gebouwen (bibliotheek, sportkantine)
- Burgers beheren natuurgebied en zorgen voor milieueducatie
- Bewoners faciliteren zorg en welzijn in eigen dorp en wijk
- Initiatieven om het buitengebied aantrekkelijker te maken voor jonge mensen
Anderzijds kunnen burgers zich ook groeperen om veranderingen in hun dorp of wijk tegen te gaan. Door gezamenlijk op te trekken, staan ze veel sterker in hun schoenen en kunnen ze nadelige beslissingen tegenhouden of zelfs terugdraaien.
Voorbeelden:
- Bewoners protesteren tegen de komst van mega-stallen in hun dorp
- Burgers verzamelen handtekeningen om de komst van een gevangenis of windmolenpark te verhinderen
Succesfactoren en valkuilen:
Verschillende burgerinitiatieven stoten op hindernissen, maar velen slagen ook (gedeeltelijk) in hun opzet. Ieder doet het op zijn manier, en zo blijkt dat er vele wegen naar Rome zijn. Toch kunnen we wel een aantal succesfactoren aangeven:
- Maatschappelijke noodzaak en urgentie (bvb krimp op platteland, verlies van voorzieningen)
- Kern van initiatiefnemers (betrokken en enthousiaste burgers met gemeenschapszin)
- Minimum aan gelijke doelstelling en samenhorigheid (gemeenschappelijke visie over wat te bereiken)
- Contacten bij politiek en een welwillende houding van de gemeente (mogelijk maken, ondersteuning bieden, verbindingen leggen)
- Open relatie met welzijns- en zorgorganisaties (ruimte laten, gebruik expertise, geen concurrentie of overnemen)
- Niet het wiel opnieuw uitvinden (leer van gelijkaardige initiatieven)
- Zoveel mogelijk mensen meekrijgen, steun van gemeenschap (samen sterk staan, laten zien wat er kan, media gebruiken)
Garantie voor succes is er niet. Wel is het belangrijk dat burgerinitiatieven een visie hebben voor de toekomst en hoe ze daar gaan komen. Anderen overtuigen van de eigen plannen is hier een groot onderdeel van, en dat gaat veel makkelijker wanneer het duidelijk is waar het initiatief precies heen wil en hoe het daar gaat komen. Ook zijn er bepaalde valkuilen die een burgerinitiatief kan vermijden:
- Projecten die grotendeels afhankelijk zijn van overheidsgeld verzanden vaak in jarenlange procedures. Om frustratie en teleurstelling te voorkomen moeten de lange processen van procedures meegenomen worden.
- Kwaliteitswaarborg wanneer vrijwilligers (semi)professionele taken uitvoeren. Omgang met erkenning door instanties. Gespannen relatie tussen vrijwilligers die controle moeten uitvoeren.